سیستم تهویه موضعی چیست و در کجا استفاده می شود؟
در بسیاری از محیط‌های صنعتی، فعالیت‌هایی مانند جوشکاری، رنگ‌کاری، برشکاری یا کار با مواد شیمیایی، همراه با تولید آلاینده‌هایی مانند دود، گاز، بخار و ذرات معلق هستند. این آلاینده‌ها اگر به‌موقع کنترل نشوند، می‌توانند سلامت کارکنان را تهدید کرده و ایمنی محیط کار را به خطر بیندازند. در چنین شرایطی، استفاده از سیستم تهویه مکنده موضعی یا همان سیستم تهویه موضعی به‌عنوان یکی از مؤثرترین روش‌های تهویه صنعتی، اهمیت فراوانی دارد.
این سیستم با مکش و حذف آلاینده‌ها درست از محل تولید آن‌ها، به کنترل آلودگی هوا، بهبود کیفیت محیط کار و رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کمک می‌کند. در این مقاله از مجله اطلاعات تهویه مطبوع به بررسی عملکرد، اجزا و مزایای سیستم‌های تهویه مکنده موضعی پرداخته می‌شود و نقش آن‌ها در حفاظت از نیروی انسانی و بهینه‌سازی فرآیندهای صنعتی مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
تهویه موضعی چیست ؟
تهویه موضعی به سیستمی گفته می‌شود که وظیفه آن جمع‌آوری و خارج‌سازی آلاینده‌ها از محل تولید آن‌ها پیش از انتشار در فضای عمومی محیط کار است. به‌عنوان مثال، در یک کارگاه جوشکاری، استفاده از یک هود مکنده دقیقا در محل انجام عملیات جوشکاری، موجب می‌شود دود و گازهای مضر در همان نقطه جمع‌آوری و تخلیه شوند.
برخلاف تهویه عمومی که کل فضا را تحت پوشش قرار می‌دهد، تهویه موضعی با تمرکز بر منبع آلودگی، عملکرد مؤثرتری داشته و به‌صرفه‌تر از نظر مصرف انرژی محسوب می‌شود. این نوع سیستم‌ها در صنایع، آزمایشگاه‌ها، آشپزخانه‌های صنعتی و محیط‌های تولیدی کاربرد گسترده‌ای دارند.
تهویه موضعی در کجا کاربرد دارد؟
تهویه موضعی در محیط‌هایی کاربرد دارد که آلودگی‌های هوا به‌صورت متمرکز و نقطه‌ای تولید می‌شوند و نیاز به کنترل فوری در همان محل دارند. این سیستم‌ها معمولاً در فضاهایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که امکان تهویه عمومی کافی نیست یا کنترل دقیق آلاینده‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.
مهم‌ترین کاربردهای تهویه موضعی عبارت‌اند از:
- کارگاه‌های صنعتی: برای کنترل دود، گاز، بخار یا گردوغبار ناشی از جوشکاری، برشکاری، رنگ‌پاشی و سایش.
- آزمایشگاه‌ها: جهت تخلیه بخارات شیمیایی، گازهای سمی یا ذرات معلق از هودهای آزمایشگاهی.
- آشپزخانه‌های صنعتی: برای مکش بخار، دود و بوی غذا از منبع تولید، مانند بالای اجاق گاز یا کباب‌پز.
- صنایع دارویی و غذایی: به‌منظور جلوگیری از پراکندگی ذرات آلاینده و حفظ شرایط بهداشتی.
- کارخانه‌های تولیدی: در خطوط مونتاژ یا بسته‌بندی برای کنترل گردوغبار، مواد شیمیایی یا بخارات روغن.
تهویه موضعی به دلیل دقت بالا در کنترل آلودگی، نقش مهمی در حفظ سلامت کارکنان و افزایش بهره‌وری محیط‌های صنعتی و تخصصی ایفا می‌کند.
تفاوت تهویه عمومی و موضعی
تهویه عمومی و تهویه موضعی هر دو برای بهبود کیفیت هوا در محیط‌های کاری و صنعتی به کار می‌روند، اما کارکرد و عملکرد آن‌ها متفاوت است. تهویه عمومی با جابه‌جایی کل هوای محیط (از طریق هواساز، فن یا سیستم‌های تهویه مرکزی) تلاش می‌کند آلودگی‌ها را رقیق کند و به‌تدریج خارج نماید.
در مقابل، تهویه موضعی مستقیما آلودگی را از محل تولید جمع‌آوری و تخلیه می‌کند. به‌عنوان مثال، در یک کارگاه جوشکاری، استفاده از یک هواساز سقفی برای تهویه کل فضا، نوعی تهویه عمومی است؛ اما نصب یک هود مکنده بالای میز جوشکاری که دود را همان‌جا جذب کند، نمونه‌ای از تهویه موضعی محسوب می‌شود. تهویه موضعی معمولاً دقیق‌تر و مؤثرتر در حذف آلودگی‌های خطرناک نقطه‌ای است.
تفاوت تهویه موضعی و اگزاست موضعی
تهویه موضعی و اگزاست موضعی هر دو به حذف آلودگی‌ها در محل تولید آن‌ها می‌پردازند، اما تفاوت ظریفی در عملکرد و هدف آن‌ها وجود دارد. تهویه موضعی می‌تواند شامل هم تأمین هوای تازه و هم خروج هوای آلوده در یک ناحیه مشخص باشد، یعنی هم ورود و هم خروج هوا را پوشش می‌دهد. در حالی‌که اگزاست موضعی (Local Exhaust) صرفاً بر مکش و تخلیه مستقیم آلاینده‌ها تمرکز دارد و هوای آلوده را دقیقاً از نقطه تولید (مثل دود، بخار یا گردوغبار) خارج می‌کند.
به‌عبارت ساده‌تر، اگزاست موضعی بخشی از تهویه موضعی است که فقط نقش خروجی دارد و برای کنترل آلودگی‌های خطرناک، مؤثرتر و هدفمندتر عمل می‌کند. با این حال معمولا تهویه موضعی و اگزاست موضعی به‌عنوان یک مفهوم در نظر گرفته می‌شوند.
انواع تهویه موضعی
هودهای موضعی (Local Hoods)
نزدیک به منبع آلودگی نصب می‌شوند و آلاینده‌ها را مستقیماً جمع‌آوری می‌کنند. مانند هودهای جوشکاری یا آزمایشگاهی.
هودهای محصور (Enclosing Hoods)
منبع آلودگی را به‌صورت کامل یا جزئی در بر می‌گیرند و انتشار آلاینده به محیط را به حداقل می‌رسانند. مثل کابین‌های رنگ یا محفظه‌های آزمایشگاهی.
هودهای دریافت‌کننده (Receiving Hoods)
در مسیر حرکت آلاینده (مثلاً دود یا بخار) قرار می‌گیرند و آن را به‌سمت خود می‌کشند. مناسب فرآیندهایی مثل ریخته‌گری یا لحیم‌کاری.
سیستم‌های بازوی متحرک (Flexible Arms)
دارای لوله‌ها یا بازوهای قابل تنظیم هستند و امکان مکش موضعی در نقاط متغیر را فراهم می‌کنند. برای کارهای متنوع و متحرک کاربرد دارند.
کانال‌کشی و فن اگزاست
پس از جمع‌آوری آلودگی از طریق هودها، با استفاده از کانال‌ها و فن، هوا به بیرون تخلیه می‌شود. این بخش مکمل عملکرد تهویه موضعی است.
مزایای تهویه موضعی چیست ؟
| مزیت | توضیح |
|---|---|
| افزایش کارایی تهویه | تمرکز بر محل تولید آلودگی، باعث حذف سریع‌تر و مؤثرتر آلاینده‌ها می‌شود. |
| کاهش مصرف انرژی | تنها بخش مورد نیاز تهویه می‌شود و نیازی به تهویه کل فضا نیست. |
| حفظ سلامت کارکنان | جلوگیری از انتشار بخار، دود یا گردوغبار در محیط کار و کاهش استنشاق آلودگی. |
| قابل تنظیم و انعطاف‌پذیر | امکان استفاده از بازوهای متحرک یا هودهای قابل تنظیم در فرآیندهای مختلف. |
| کاهش هزینه‌های نگهداری | آلودگی کمتر در محیط باعث کاهش نیاز به تمیزکاری و نگهداری سیستم‌های تهویه مطبوع می‌شود. |
| افزایش بهره‌وری تجهیزات | جلوگیری از نفوذ آلودگی به ماشین‌آلات و تجهیزات حساس صنعتی. |
طراحی سیستم تهویه موضعی چگونه است؟
طراحی سیستم تهویه موضعی یک فرآیند تخصصی است که هدف آن جمع‌آوری مؤثر آلاینده‌ها در محل تولید آن‌ها و جلوگیری از پخش آن‌ها در محیط کار می‌باشد. این طراحی باید متناسب با نوع آلودگی، فرآیند کاری، میزان تولید آلاینده و شرایط فیزیکی فضا انجام شود. در ادامه مراحل اصلی طراحی به‌صورت خلاصه آورده شده است.
مراحل طراحی سیستم تهویه موضعی
شناسایی منبع آلودگی
ابتدا نوع آلاینده (گردوغبار، دود، بخار، گاز، بو)، محل تولید، میزان انتشار و خطرات آن مشخص می‌شود.
انتخاب اجزای سیستم تهویه موضعی
در مرحله انتخاب اجزای سیستم تهویه موضعی، باید بر اساس نوع و میزان آلاینده، نوع فرآیند و شرایط محیط کاری، اجزایی مانند نوع هود، اندازه کانال‌ها، قدرت فن و نوع فیلتر مناسب انتخاب شوند. این انتخاب‌ها باید تضمین کنند که آلاینده‌ها به‌صورت مؤثر از منبع جمع‌آوری و به‌درستی دفع یا تصفیه می‌شوند.
محاسبه دبی هوای مورد نیاز (CFM)
مقدار هوایی که باید از محل آلاینده مکش شود محاسبه می‌شود. این محاسبه به عواملی مثل نوع هود، فاصله از منبع، و خواص آلاینده بستگی دارد.
طراحی کانال‌کشی و مسیر عبور هوا
مسیر انتقال هوا از هود به فن و سپس به خروجی (یا فیلتر) طراحی می‌شود؛ با کمترین افت فشار و مناسب‌ترین قطر کانال‌ها.
انتخاب فن (اگزاست فن)
فن باید قادر به تأمین جریان هوای مورد نیاز با توان کافی باشد. نوع فن (سانتریفیوژ یا آکسیال) بسته به کاربرد انتخاب می‌شود.
پیش‌بینی تجهیزات تصفیه یا فیلتراسیون (در صورت نیاز)
اگر هوای خروجی حاوی آلاینده‌های خطرناک باشد، باید از فیلترها، اسکرابرها یا بگ‌فیلتر برای تصفیه استفاده شود.
تهیه نقشه اجرایی و الزامات نصب
طرح نهایی شامل نقشه‌ها، مشخصات فنی تجهیزات، دستورالعمل نصب و راه‌اندازی سیستم است.
سخن پایانی
تهویه مطبوع موضعی یکی از مؤثرترین و به‌صرفه‌ترین راهکارها برای کنترل آلودگی در محیط‌های صنعتی، آزمایشگاهی و تخصصی به‌شمار می‌رود. این نوع تهویه با تمرکز بر منبع تولید آلاینده، هم به حفظ سلامت کارکنان کمک می‌کند و هم باعث افزایش بهره‌وری سیستم‌های تهویه و کاهش مصرف انرژی می‌شود. انتخاب و طراحی صحیح این سیستم‌ها نیازمند شناخت دقیق فرآیندهای کاری، نوع آلاینده‌ها و استانداردهای اجرایی است. با به‌کارگیری تهویه موضعی، می‌توان محیطی ایمن، تمیز و پایدار برای فعالیت‌های صنعتی و تخصصی فراهم کرد.
سوالات متداول
تهویه موضعی سیستمی است که برای حذف یا کاهش آلاینده‌ها (مانند گاز، بخار، گرد و غبار، دود) از محل تولید آن‌ها در محیط کار طراحی شده است، پیش از آنکه این مواد وارد هوای عمومی شوند.
در تهویه عمومی، هوای کل فضا تهویه می‌شود، ولی در تهویه موضعی، آلاینده‌ها دقیقاً در محل تولید جمع‌آوری می‌شوند. تهویه موضعی مؤثرتر و اقتصادی‌تر برای کنترل آلاینده‌های خطرناک است.
هود (جمع‌کننده آلاینده)
کانال‌ها برای انتقال هوا
فیلتر یا سیستم تصفیه
فن (مکش‌کننده هوا)
خروجی هوا (خارج‌کننده هوای آلوده)
صنایع شیمیایی، جوشکاری، نجاری، ریخته‌گری، رنگ‌کاری، داروسازی و کلیه مشاغلی که در آن‌ها گاز، بخار، گرد و غبار یا دود تولید می‌شود.
کاهش خطرات شغلی برای کارکنان
جلوگیری از انباشته شدن مواد سمی در هوا
کاهش نیاز به تهویه کلی و صرفه‌جویی در انرژی
کمک به رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای
